خانه مقالات چالش‌های آزادی کودکان زیر ۷ سال و حکایت ۳ لیوان آب

چالش‌های آزادی کودکان زیر ۷ سال و حکایت ۳ لیوان آب

 آزادی بستر مهمی برای رشد کودک است‌ و والدین را با چالش‌های زیادی مواجه می‌کند مانند: آزاد بودن بچه‌ها تا ۷ سال چه معنایی دارد؟ چه چیزهایی مانع آزادی می‌شود؟ همه موانع را باید کنار گذاشت؟ حدود آزادی تا کجاست؟ برای پاسخ به این سؤالات، چالش‌های مختلف را با مثال لیوان آب بررسی می‌کنیم.
 
 چالش اول: والدین مهربانِ قالب‌زن
 در بعضی خانواده‌ها، والدین به دلایل مختلف مانند احتمال آسیب‌زدن فرزند به خودش، دیگران یا محیط اجازه برخی کارها را نمی‌دهند و معتقدند رها بودن کودک، کار درستی نیست. وقتی کودک در خانه مخصوصاً مهمانی می‌خواهد سراغ لیوان آب یا شربتی برود با برداشتن لیوان، بغل‌کردن، نگاه تند، مشغول کردن یا حواس‌پرتی با چیز دیگر مانع رسیدن او به لیوان می‌شوند. برداشتن لیوان آب یعنی: ۱- تو نمی‌دانی (فرش یا لباست خیس می‌شود، لیوان می‌شکند)؛ ۲- هنوز کوچک‌تر از آن هستی که بتوانی آب‌بازی کنی؛ ۳- مهارت این کار را نداری و... این والدین با محدود‌کردن محیط و بسترهای رشد به فرزندشان فرصت نمی‌دهند از استعدادهایش به‌خوبی کمک بگیرد و بهتر رشد کند. آسیب ندیدن کودک بهانه‌ای است برای «قالبی» بارآوردن او، برای بستن بند نظم و انجام رفتارهایی مطابق قالب‌های والدین. این کودکان در بزرگسالی ممکن است از پس قالب‌ها و بت‌ها بر نیایند و شخصیتی وابسته، تسلیم و به‌ دوراز خلاقیت داشته باشند.

 چالش دوم: والدین حساسِ بی‌حوصله 
 برخی افراد به دلایل دیگری مانند مشغله‌های متعدد، حوصله نداشتن، حرف مردم، به‌هم‌ریختن منزل و وسواس تمیزی، بچه‌ها را با شدت بیشتری سرکوب می‌کنند. برداشتن لیوان آب در اینجا معمولاً با زدن پشت‌دست، پرخاش و توهین همراه است. یعنی: ۱- تو نمی‌فهمی؛ ۲- نمی‌توانی بفهمی؛  ۳- توانایی تو عین ناتوانی است؛ ۴- دانایی تو عین نادانی است؛ ۵- تو لایق این کار نیستی و...؛ شاید ظاهر این معناها با چالش قبلی یکسان باشد؛ در هر دو تحقیر کودک وجود دارد یکی با نگاه و زدن پشت‌دست، یکی با زبان و پرخاش بیشتر. اما شدت کوچک‌شمردن بچه‌ها و توهین این جا بیشتر است. نگاه تند با کتک‌زدن متفاوت است. این بار والدین افراد مزاحم‌تری هستند؛ چون اجازه تجربه و آزمایش کمتری به کودک می‌دهند و موانع آزادی را بیشتر می‌کنند. این قید و بندهای متعدد، کودک را در فضایی کوچک نگه می‌دارد. چنین کودکانی کم‌ظرفیت می‌مانند چرا که اجازه تحرک فکری و بدنی کمتری دارند.

روش درست: مربیان کاربلد
عالی‌ترین برخورد، مربوط به والدینی است که یک لیوان خالی کنار لیوان نیمه پر می‌گذارند تا کودک با این دو لیوان آب‌بازی کند و بعد از ارضاشدن حس کنجکاوی‌ و فطرت حقیقت‌جویش جهت کار دیگری حرکت کند. حضورداشتن کنار کودک، همراه و هم‌بازی‌شدن با او، استفاده از ظروف نشکن، آب‌پاشیدن با آب‌پاش یا اسپری‌های شوینده تمام شده، کمی رنگ خوراکی یا رنگ انگشتی و آبرنگ، گذاشتن تشت آب در حمام یا بالکن و... همه کارهایی هستند که فرصت تحرک و تجربه بیشتری به کودک می‌دهند و باعث می‌شوند او کم‌کم شخصیت مستقلی داشته باشد. گاهی برخی عادت‌ها مانند بد غذایی نتیجه تذکرات زیاد و آزاد‌نگذاشتن فرزندان در کودکی است. انداختن پارچه و روفرشی موقع غذا‌خوردن، اجازه بازی‌کردن با غذا و ریختن محتویات بشقاب روی همان زیرانداز لذت خوردن را دوچندان می‌کند. به‌تدریج این آزادی منجر می‌شود تا کودک برای مسئولیت‌پذیری آماده شده و به کمالات بیشتری برسد. روش درست این است که تا جای امکان موانع رشد کودک را کنار بگذاریم. در کنار آن، محیط امن و سالمی را فراهم کنیم که خانواده‌ها و افراد بیشتری امکان رشد داشته باشند.

اهمیت تفاوت‌ها
حواسمان باشد که آزادی در حریم خانه با محیط‌های دیگر متفاوت است. شاید نزدیکان و خویشاوندان ما حدود دیگری برای آزادی قائل باشند. افراد مختلف نظام اولویت‌بندی متفاوتی دارند. لزوماً چیزی که برای ما مهم است برای فرد دیگر مهم نیست. کسی که خانواده فرزندسالاری دارد، به حرف مردم اهمیت چندانی نمی‌دهد. این‌ها در قبال فرزند خودشان سهل‌گیرند و کمتر متوجه زحماتی هستند که به بقیه تحمیل می‌کنند. برخی خانواده‌ها بیشتر مبادی‌آداب‌اند و فرزندانشان را به‌سختی و محدودیت بیشتر می‌اندازند تا احترام مهمان بیشتر حفظ بشود. برای شما چه چیزی اهمیت دارد؟ چطور تربیت اصولی بچه را با استحکام بیشتر روابط خانوادگی جمع می‌کنید؟ به جای محدود‌کردن روابط خانوادگی، حریم‌های آزادی در جمع‌های مختلف مانند مهمانی، مسجد و مدرسه را باز تعریف کنیم. گاهی آزادی بچه با حضور در هیأتی با فضای بزرگ‌تر یا حضور در حیاط و محوطه بهتر فراهم می‌شود. چه لزومی دارد که صف اول مراسم بنشینیم و حواس بقیه را پرت کنیم؟ گاهی باید حضورمان در محیط را کوتاه کنیم تا حوصله بچه‌ها سر نرود و مشغول اذیت دیگران نشوند. گاهی برداشتن کمی خوراکی یا اسباب‌بازی و انداختن یک پارچه کوچک در محل بازی بچه‌ها در جمع‌های مختلف باعث زحمت کمتر اطرافیان می‌شود. مراقب خط‌قرمزهای همدیگر باشیم.

الهام گرفته از کتاب تربیت دینی کودک آیت الله حائری شیرازی

نگارنده سرکار خانم صالحی پژوهشگر کانون رشد و آموزش مربی تراز انقلاب اسلامی